Kennisdag 2019

Ieder jaar organiseert Rotterdamse Dakendagen op de vrijdag van het festival de Kennisdag; een verdiepingsprogramma voor ontwikkelaars, architecten, beleidsmakers en andere dakenthousiastelingen. Hieronder vind je een samenvatting van de Kennisdag 2019.

Het hele programma van 2019 vind je hier.
Hier kun je een video van alle keynotes kijken.
En om het essay van Sereh Mandias te lezen, klik je hier

Na vier succesvolle edities van de Kennisdag voor een overwegend lokaal en nationaal publiek, was de vijfde editie in 2019 bedoeld om vertegenwoordigers van internationale ontwikkelingen rond daken samen te brengen. Om hun ervaringen, de geleerde lessen, de opgedane kennis uit te wisselen en nieuwe verbindingen te leggen. Er waren meer dan 200 bezoekers en sprekers uit onder andere Seoul, Londen, Antwerpen, Göteborg en Nicosia.

Uit het brede scala aan onderwerpen dat ter sprake kwam bleek dat een dak veel verschillende dingen kan bieden, afhankelijk van de context. Ruimtelijke, sociale en politieke omstandigheden hebben grote invloed. Het dak is een fenomeen dat vanuit allerlei persoonlijke en professionele opvattingen kan worden bekeken. De architect, de sociaal ontwerper, de activist, de antropoloog, beleidsmakers en burgers; ze zijn allemaal in staat om een ​​ander potentieel te zien in deze zo vaak vergeten of verwaarloosde ruimtes die ons stadsbewoners omringen.
Naast verschillen bleek uit de internationale gesprekken dat veel kwesties ook speelden buiten onze landsgrenzen. Snelle verstedelijking leidend tot dichtere steden, klimaatverandering leidend tot hittestress en waterproblemen, een afname van de openbare ruimte, een afname van de biodiversiteit, en last but not least bureaucratie die innovatie belemmert; deze kwesties lijken universeel te zijn. Er waren drie hoofdthema’s die sterk naar voren kwamen tijdens de Kennisdag:

Het netwerk
Kennis delen is essentieel om de ontwikkeling van daken vooruit te helpen. Brede aandacht voor de mogelijkheden van daken is relatief nieuw en om deze reden wordt er veel pionierswerk gedaan. Hoewel alle initiatieven en ontwikkelingen besproken tijdens de Kennisdag hun eigen unieke kenmerken hebben, delen ze ook veel als het gaat om het rondkrijgen van de financiering bijvoorbeeld. Van elkaar leren kan deze processen voor de toekomst vergemakkelijken.
Dit thema kwam duidelijk aan bod in Celine Dohogne’s lezing over GROOF, waarbij het ondersteunen en ontwikkelen van dakkassen centraal staat. Een hoofddoel van GROOF is het creëren van een gemeenschap binnen het project. Proefprojecten bevinden zich in verschillende stadia van ontwikkeling in onder andere Luxemburg, België, Duitsland en Frankrijk, met een langetermijndoelstelling om richtlijnen te creëren voor dakkassen. Martin Barry van ReSITE (Tsjechië/VS) concentreerde zich ook op verbinden als middel om de stad beter te maken. In zijn woorden: “Het antwoord op de stad is de stad”.
Tijdens de Kennisdag werd ook de meer letterlijke benadering van het concept van een netwerk besproken door Winy Maas (MVRDV): de daken van de stad verbinden door een web van bruggen en trappen, waardoor een nieuwe dimensie aan de openbare ruimte van de stad wordt toegevoegd.

Het sociale dak
In stedelijke gebieden kunnen openbare ruimtes een plekbieden voor tal van sociale functies, van evenementen tot wandelingen en speeltuinen. Naarmate steden dichter worden, worden deze openbare ruimtes vaak schaars. Daken kunnen een uitstekende gelegenheid bieden om dit tekort op te vullen.
Yim Hyunjun, die namens Seoul Innovation Park sprak, liet zien hoe ze de daken van Seoul begonnen te ontwikkelen als een manier om sociale problemen te verlichten. In deze complexe stad zijn appartementen gebruikelijk en zijn de parken verdwenen. Dit leidde tot een uitnodiging aan publiek om mee te denken over het gebruik van de daken. De hoofdvraag was: hoe maken we het dak onderdeel van het dagelijks leven? In dit voorbeeld leidde een programma met sport, schilderen, eten en zelfs slapen tijdens de hete zomermaanden tot een levendig sociaal dak. Het liet zien dat zulke programmering op een dak een aanzienlijke bijdrage kan leveren.
Voor Marina Kyriakou valt het sociale dak samen met een politiek geëngageerd doel. Nicosia, met zijn unieke en turbulente geschiedenis, is ’s werelds laatste verdeelde hoofdstad, gescheiden door een bufferzone gecontroleerd door de VN. Op straatniveau leidt dit tot discontinuïteit. Kyriakou liet foto’s zien van afgesloten straten en muren in de stad. Een grove ruimtelijke segregatie, die ook tot een sociale segregatie leidt. Met de groep Urban Gorillas wil ze deze segregatie tegengaan op manieren die weinig kosten en veel impact hebben. Denk hierbij aan evenementen, interventies en verhalen vertellen. Het evenement dat hierbij opviel, vond plaats in 2017 en heette ‘Incomunicado’. Op twee daken, een aan elke kant van de grens, hadden mensen een diner en gebruikten ondertussen Skype, walkietalkies en zaklampen om over de grens te communiceren. Tijdelijk opnieuw verbinden met een onzichtbare luchtbrug.

Het dak als ruimte voor de natuur
Veel van de daken die de middag werden besproken, bieden op de een of andere manier ruimte voor de natuur. Een afkeer van het ouderwetse sedumdak viel specifiek op, omdat de weg vooruit een landschap van ‘echte’ natuur lijkt te zijn. Deze kunnen broodnodige ondersteuning bieden voor biodiversiteit in stedelijke gebieden en de leefomgeving verbeteren.
Dusty Gedge (European Federation of Green Roof & Wall Association) gaf een geanimeerde keynote over biodiversiteit op daken. De kust dient als een belangrijke inspiratie voor hem, dit omdat het moeilijk is om  hier planten te laten groeien wat vergelijkbaar is op daken. Hij wees erop dat momenteel de meest interessante natuur in VK zich bevindt op verlaten industriegebieden. Een beetje verwaarlozing, zo lijkt het, kan de natuur goed doen. Gedge benadrukte de noodzaak om te streven naar een ecologisch landschap, niet naar een aangelegd landschap. Alleen dan wordt de biodiversiteit ondersteund.
Gedge’s ideeën kwamen terug in het gesprek met Friso Klapwijk. Als onderdeel van Dakdokters heeft Klapwijk gewerkt aan het transformeren van de daken van bestaande gebouwen door echte tuinen aan te leggen, niet alleen wat gras. Waterberging is een belangrijk doel bij deze tuinen. Nu verhuizen ze naar nieuwbouw, waar daken worden gezien als een deel van het geheel. Met hun nieuwe bedrijf Metropolder leggen zij de focus vooral op de opslag van regenwater. Ze vertalen het typisch Nederlandse ‘polder’-concept naar daken door een toplaag aan te brengen. Waterniveaus worden gemeten door sensoren en worden op afstand geregeld. Volgens Klapwijk kan dit een goedkopere oplossing zijn voor de watervraagstukken in stedelijke gebieden in plaats van een nieuw en groter rioleringssysteem. Maar om daar te komen, zei Klapwijk, is het nodig om weg te stappen van de pilotfase. Om ons aan te kunnen passen aan de klimaatverandering zijn fundamentele en integrale veranderingen nodig.

Concluderend, gedreven professionals over de hele wereld zien veel potentie in de daken. Een beter en slimmer gebruik van daken kan er aan bijdragen dat steden aangenamer, gezonder en misschien zelfs vrediger worden. Hiervoor is een onconventionele kijk op de stedelijke gebouwde omgeving en soms wat burgerlijke ongehoorzaamheid nodig om de vele mogelijke toepassingen van het dak te verkennen en te ontwikkelen.

geschreven door Fay van der Wall, 31-05-19

Keynotes Kennisdag 2019